Een jaar geleden ging de Vlaamse Ouderenraad in gesprek met Barbara Roels en Isa Veys, het team achter De Zorgmantel. Dat is het Zorgzame Buurtenproject van Leiehome, een WZC gelegen in Drongen-Baarle. Met de Zorgmantel wil het WZC vereenzaming aanpakken bij thuiswonende ouderen in een kwetsbare situatie. En dat via ontmoetingen. Vandaag vragen we de initiatiefnemers om de balans op te maken.

Midden 2022 lanceerde de Vlaamse overheid een oproep om verschillende Zorgzame Buurtenprojecten te ondersteunen. Meer dan een jaar later polst de Vlaamse Ouderenraad bij vier gekozen projecten hoe het ondertussen gaat met hun Zorgzame Buurt. Wat heeft de buurt al verwezenlijkt? Botste het project op drempels? En wat zijn de toekomstplannen?  

Krantenartikels, radio-interviews, filmpjes, sociale media, … Begin maart 2023 lanceerde de Vlaamse Ouderenraad met succes de campagne 'Bepaal je eigen verhaal'. Met die campagne trapt de Vlaamse Ouderenraad het debat over de toekomst van de ouderenzorg op gang. Met een megafoon voor ouderen zelf. Want voor veel zestigplussers strookt de ouderenzorg van vandaag niet met waar zij op hopen. Ze sluit onvoldoende aan bij hoe zij hun levensverhaal zien, en tegelijk voelen zij zich daarover niet gehoord. Dat moet anders: de ouderenzorg moet hertekend worden. Samen met de groep waar het om gaat. Maak kennis met ‘Bepaal je eigen verhaal’!

Voor de derde keer op rij komen er in Gent een twintigtal leden van ouderenraden, schepenen en ambtenaren samen. Allemaal zijn ze gemotiveerd om bij te leren over eenzaamheidsgevoelens bij ouderen. Ze zijn dan ook benieuwd welke tips de Vlaamse Ouderenraad, de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en de Vlaamse Vereniging voor Steden en Gemeenten (VVSG) voor hen in petto hebben.

Omdat tijdens georganiseerde activiteiten vaak dezelfde ouderen deelnemen en weinig tot geen nieuwe ouderen bereikt worden, besliste de gemeente om meer outreachend te werken. Daarvoor doet de beleidsmedewerker Ouderenwelzijn samen met de medewerkers van de thuisdiensten een beroep op ouderenverenigingen en vrijwilligers. Samen gaan ze tijdens de ouderenweek van deur tot deur bij de oudere inwoners, mét een koffietas vol lekkernijen als attentie.

Sinds maart zijn er 133 projecten aan de slag gegaan in Vlaanderen en Brussel, om van hun buurt een zorgzame buurt te maken. Thuis in de wijk, het Zorgzame Buurtenproject in Lier, is er daar eentje van. “Eén van de doelen van ons project? Mensen uit hun isolement halen”, klinkt het bij Els Verheyen, seniorenconsulent.

In Bergom, een deelgemeente van Herselt, loopt er momenteel een Zorgzame Buurtenproject dat eenzaamheid in de buurt wil aanpakken. Want de inwoners hebben weinig contact met hun buren en kunnen zich moeilijk verplaatsen naar andere deelgemeentes. Daardoor nemen ze niet vaak deel aan activiteiten en worstelen er veel inwoners met eenzaamheidsgevoelens. Dat wil Yentl Heylen, buurtregisseur Zorgzaam Bergom, met het project Zorgzaam Bergom veranderen.

Eenzaamheidsgevoelens. Een begrip dat moeilijk te definiëren valt. Sommige mensen voelen zich eenzaam wanneer ze een gemis ervaren aan sociale relaties. Anderen ervaren een gemis aan een emotionele band met anderen. Nog anderen hebben minder sociale contacten dan dat ze wensen. Eenzaamheid is altijd een persoonlijk gevoel of een persoonlijke ervaring.

In de zomer van 2017 werd de stad Brugge opgeschrikt door vier eenzame overlijdens in een korte periode. De overledenen hadden niks met elkaar gemeen, behalve de eenzaamheid waarin ze hun laatste momenten hadden doorgebracht en het beschamende feit dat hun dood pas zeer laat werd opgemerkt. Voor het Brugse stadsbestuur was dat de aanleiding om het stadsactieplan 'Vierkant tegen Eenzaamheid' in het leven te roepen. Vijf jaar later deelt projectbegeleider Joachim Cherlet de voornaamste resultaten van het actieplan met ons.

Merk je dat er een oudere in je omgeving in een noodsituatie leeft? Dan kan je dat in Oostende melden bij het Meldpunt Senioren in Nood. In 2021 kreeg de dienst 232 meldingen binnen. Die meldingen gingen over ouderenmis(be)handeling, maar eveneens over onveiligheid, eenzaamheid en isolement. Of over alarmerende medische situaties, vermoedens van persoonlijke verwaarlozing en verwaarlozing van de woning. Het Meldpunt is er voor alle Oostendse 65-plussers.

Elk jaar biedt Vlaamse Ouderenraad · Lokaal een vorming aan aan vrijwilligers in lokale ouderenraden. Het doel? Hen laten kennismaken met actuele thema’s of tendensen én hen tips en methodieken geven opdat ze actief met het thema aan de slag kunnen gaan.

In Antwerpen bestaat er al tientallen jaren een PSC Open Huis. Een vzw waar mensen met en zonder armoede-ervaring elkaar ontmoeten. De vzw merkte op dat een groot aantal van haar bezoekers met eenzaamheid geconfronteerd werd, en besloot daarom om het thema te onderzoeken. Dat onderzoek leidde uiteindelijk tot een heus dossier over het thema eenzaamheid, waarmee de vzw lokale besturen en organisaties wil tonen hoe ze het thema kunnen aanpakken. Bart Van Eeckhoven, projectmedewerker PSC-Open huis vzw, vertelt er ons meer over.

Van maart 2022 tot februari 2024 willen meer dan 100 projecten in Vlaanderen en Brussel ervoor zorgen dat hun buurt omgetoverd wordt tot een zorgzame buurt. Een buurt waar iedereen zich thuisvoelt, ongeacht leeftijd of zorgbehoefte.  Daarvoor krijgen ze ondersteuning van de Vlaamse overheid. Om meer te weten te komen over het doel van Zorgzame Buurten, ging de Vlaamse Ouderenraad in gesprek met drie projecten uit verschillende regio’s. We schotelden de initiatiefnemers elk drie snelle vragen voor, om inzicht te krijgen in hun ambities.

Koekelare, een West-Vlaamse gemeente, organiseert sinds 2017 kwetsbaarheidsmetingen. Met zo’n meting wil het Sociaal Huis de strijd aangaan tegen vereenzaming bij ouderen. Een initiatief waar de Vlaamse Ouderenraad graag meer over wil weten. Daarom gingen we in gesprek met Stijn Ramboer, schepen van senioren en voorzitter van het Bijzonder Comité voor de sociale dienst.

Vandaag heeft 30% van de lokale besturen (eerstelijns)psychologen in dienst waar inwoners met psychische problemen terechtkunnen. In 2016 was dat maar 8%. Dat is een van de cijfers uit de indicatorenbevraging voor Vlaamse steden en gemeenten van Gezond Leven. En niet enkel mentaal welbevinden komt aan bod, ook de thema’s voeding en beweging winnen steeds meer terrein bij lokale besturen. De Vlaamse Ouderenraad zet samen met Anke Deblock, projectmedewerker indicatorenbevraging bij Gezond Leven, de belangrijkste conclusies uit de bevraging op een rijtje.

De Vlaamse Ouderenraad, Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) en Vrije Universiteit Brussel (VUB) sloegen de handen in elkaar en lanceerden een gloednieuw, interactief concept: ‘Labo Ouderenbeleid: samen bouwen aan een zorgzame buurt’. Op het labo brainstomden zowel leden van ouderenraden als ambtenaren en schepenen ouderenbeleid over hoe je een sterk, lokaal ouderenbeleid creëert. In de eerste sessie, die doorging in november, stonden zorgzame buurten centraal.

De Ouderenweek vindt plaats van 15 tot 21 november. De Vlaamse Ouderenraad zet tijdens die week de campagne Kopzorgen Verdienen Zorg extra in de kijker. En ook in lokale gemeenten krijgt ze aandacht. Wij vonden vier lokale ouderenraden en besturen die de Kopzorgen-campagne oppikten, én het psychisch welzijn van ouderen een centrale plek geven tijdens de ouderenweek. Maak kennis met de gemeenten Kasterlee, Hoboken, Rotselaar en Hoeilaart!

Zowel vanuit de Vlaamse overheid als bij lokale besturen, het verenigingsleven en individuele burgers groeit er heel wat enthousiasme voor buurtgerichte zorg en zorgzame buurten. Zo lanceerde Minister Beke in juni 2021 nog een projectoproep voor 100 zorgzame buurten. Ook het Fonds Dr. Daniël De Coninck ondersteunde de afgelopen twee jaar 35 projecten. Het onderzoeksteam Agogische Wetenschappen van de VUB nam deze projecten onder de loep en ging na wat de ervaren meerwaarden en succesfactoren waren. Een zorgzame buurt ontstaat immers niet vanzelf.

De impact van de coronacrisis op het dagelijks leven van ouderen is groot. Om hen een hart onder de riem te steken en hulp te bieden, schieten er in alle Vlaamse gemeenten warme initiatieven uit de grond. Ook lokale ouderenraden blijven niet stilzitten.

In Nazareth bleek er nood te zijn aan een laagdrempelige ontmoetingsplek voor ouderen. De lokale ouderenraad ondernam actie en zette zijn schouders onder het Pluscafé. Dankzij ondersteuning van de gemeente en de inzet van een aantal vrijwilligers kunnen ouderen hier elke week, op de marktdag, samen iets komen drinken.

Veel contact hebben de bewoners van een woonzorgcentrum meestal niet met hun buren. Niet zo in Dadizele, daar stellen buurtbewoners hun huis en tuin regelmatig open voor de bewoners van het woonzorgcentrum. Ze komen langs voor een aperitiefje en maken ondertussen kennis met de mensen uit hun buurt.

Wie dementie heeft, of mantelzorger is van een persoon met dementie, loopt het risico sociaal geïsoleerd te raken. In Zwevegem zetten de Zorgmoatjes van S-Plus zich in om hier verandering in te brengen.

In 2016 ontwikkelde Vormingplus Kempen het traject ’60-ers en 80-ers van hier’. Het is een initiatief waarbij ouderen van dezelfde en andere leeftijdsgroepen elkaar ontmoeten om te praten over de dingen des levens, moeilijke zaken maar ook positieve zaken. Komt het beeld dat wij hebben over ouder worden overeen met wat er in hun hoofd omgaat? Waar genieten zestigers en tachtigers van? Waarvan liggen ze ‘s nachts wakker? Kunnen de verschillende generaties leren van elkaar?

Met een mobiele koffiebar trekt lokaal dienstencentrum Forum de Brusselse openbare ruimte in. Ze ontmoeten de buurtbewoners en leren hun buurt beter kennen.

Het Mobiel Dienstencentrum in Deerlijk bezoekt verschillende keren per maand 5 verschillende wijken. Wanneer het Mobiel Dienstencentrum in een wijk landt, worden de bewoners getrakteerd op een dag gevuld met workshops, voordrachten en beweging. Er worden ook warme maaltijden voorzien. Dit alles gebeurt onder regie van de sociale dienst van het OCMW, in hechte samenwerking met cultuur-, jeugd- en sportdiensten. Ook de plaatselijke verenigingen werken graag mee.

Izegem is een ‘dementievriendelijke gemeente’ en neemt heel wat initiatieven om het creatieve bij mensen met dementie te stimuleren: creatief koken, tentoonstellingen, workshops én moestuinieren in woonzorgvoorzieningen. De Vlaamse Ouderenraad trok naar Izegem voor een groepsinterview met de initiatiefnemers van het tuinieren: het bestuur van de ouderenraad, de schepen voor ouderen en de verantwoordelijken van de stuurgroep dementievriendelijke gemeente.

In 2018 is er opnieuw een Ouderenweekcampagne. Dit jaar focussen we op ‘Ouderen als actieve schakel voor de buurt’. De Ouderenweek loopt van 19 tot en met 25 november. De Vlaamse Ouderenraad ontwikkelde een inspiratiegids én een doe-gids die je op weg helpen.

Het gemeentebestuur, de lokale ouderenraad en de dienst Sociaal Welzijn van Anzegem nodigen de ouderen van hun gemeente graag uit op ‘Oes Plekke’. Ze kunnen er gezellig tafelen in een plaatselijk ontmoetingscentrum dat voor de gelegenheid omgetoverd wordt tot een gezellige plek.

Beveren aan de IJzer is een typisch klein Westhoekdorp met 750 inwoners. Net zoals in veel van die dorpjes, verdwenen de zelfstandige winkeliers er een na een. Ze konden niet op tegen de grote winkelketens die zich in de rand van de centrumsteden vestigden. Welzijnsgerichte en openbare dienstverlening werd gecentraliseerd en het openbaar vervoer is er beperkt. Er was nood aan een dorpspunt.

Bij wie ouder en hulpbehoevender wordt, loert het sociaal isolement al vlug om de hoek. Een sterk buurtnetwerk kan er dan voor zorgen dat mensen betrokken blijven bij initiatieven in hun dorp of stad. In Peulis nemen de ouderen zelf het voortouw.

Een pijnlijk gebeuren in Brugge: het overlijden van 4 inwoners tijdens de zomervakantie waarvan men het overlijden pas na geruime tijd ontdekte, beroerde niet enkel het beleid maar ook inwoners, diensten en vele verenigingen in Brugge. Het was duidelijk dat heel wat mensen ontsnappen aan de aandacht van de initiatieven om vereenzaming tegen te gaan. Brugge maakt daarom werk van een anti-eenzaamheidsplan.

Vereenzaming neemt in onze maatschappij vele vormen aan: eenzaam omdat je ouder wordt en jezelf verplaatsen moeilijker wordt, omdat door de drukte van anderen je contacten stilaan verdwijnen, omdat je voltijds voor je partner of geliefde zorgt, omdat je geen aansluiting vindt bij de arbeidsmarkt, … De Buurtkar biedt een antwoord.

1 op de 7 Vlaamse 65-plussers ervaart beperkte sociale steun. Dit betekent dat ze weinig of niet kunnen rekenen op personen in hun nabije omgeving wanneer ze met zware problemen geconfronteerd worden. Er is zo goed als niemand in hun omgeving die interesse heeft voor wat ze doen. Ze vinden het bovendien erg moeilijk om praktische hulp van buren te krijgen.

Voor Landelijke Gilden is het duidelijk: van een tuin genieten doe je niet alleen. De ervaring heeft ons geleerd dat een tuin een plek kan zijn die in heel wat contexten mensen met elkaar verbindt. Dat resulteert in een eenvoudig en origineel concept: een ‘warme tuin’ of een inclusieve volkstuin, die wordt aangelegd binnen de (al dan niet spreekwoordelijke) muren van een zorgvoorziening.