Dossier: Dementievriendelijke Gemeenten in opmars

^{© Laurane Berkein}

De afgelopen maanden werden opnieuw heel wat steden en gemeenten dementievriendelijk. Kunnen we van een trend spreken? En hoe gaat dat precies in z’n werk? Wij vragen het aan Jurn Verschraegen, directeur van het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen en een van de drijfveren achter het concept Dementievriendelijke Gemeenten.

Wat zijn Dementievriendelijke Gemeenten?

“Personen met dementie en mantelzorgers krijgen er blijvend kansen om zich te ontplooien. Kwaliteit van bestaan, respect en inclusie staan er voorop. Mensen met dementie blijven deelnemen aan het ‘gewone leven’ en worden aangesproken op hun mogelijkheden, in plaats van kwetsbaarheid. Dat is waar het écht om gaat. Dat betekent dat iedereen die in een dementievriendelijke stad of een gemeente woont of actief is, weet wat dementie is en weet hoe ermee om te gaan.”

“Maar het gaat niet alleen over de inwoners van een stad of gemeente. Ook de omgeving van een dementievriendelijke
stad of gemeente is aangepast. Dat wil zeggen dat er voorzieningen of ontmoetingsplekken zijn voor mensen met dementie. Ze is bovendien overzichtelijk en herkenbaar. Met duidelijke bewegwijzering en rustige looproutes die ook veilig zijn. En er zijn aangepaste activiteiten, bijvoorbeeld op het vlak van sport en cultuur.”

“Kortom, ik zie het als een plek waar mensen met dementie gewoon kunnen blijven meedoen. Met behulp van begripvolle inwoners en medewerkers én met aangepaste voorzieningen.”

Kunnen we dan spreken van een ‘label’ dementievriendelijkheid?

“Ik spreek liever over een maatschappelijke beweging , dan over een label. Enerzijds omdat labels ervoor zorgen dat je op regelmatige basis moet gaan checken of alles nog klopt. Zoals bij de Michelin Gids of Gault&Millau, die dat doen bij restaurants. Anderzijds omdat we vinden dat mensen met dementie en hun mantelzorgers zelf een stukje verantwoordelijkheid dragen om met het lokale bestuur in overleg te gaan over de kwaliteit van de omgeving, zoals zij die ervaren.”

Hoe word je dementievriendelijk?

“Alles start bij de wil. In de eerste plaats de wil van de mensen met dementie en hun mantelzorgers. Maar uiteraard ook de wil van het lokale bestuur. En dat zij elkaar vinden en begrijpen. De ‘Handleiding Dementievriendelijke Gemeenten’ die we met de Vlaamse Ouderenraad, Alzheimer Liga Vlaanderen en de Vlaamse Vereniging voor Steden en Gemeenten (VVSG) ontwikkelden, kan de initiatiefnemers helpen om aan de slag te gaan en verdere stappen te zetten. Als volgende stap ondertekenen de meeste steden en gemeenten die zich als dementievriendelijk willen tonen, een engagementsverklaring of charter, samen met verschillende partners. Daarin staan geen harde criteria, maar eerder suggesties.”

Welke initiatieven worden er zoal genomen door Dementievriendelijke Gemeenten?
“Het kan gaan over de kassamedewerker die een training kreeg om mensen met dementie te ondersteunen. Die training leert hen onder meer om extra geduldig te zijn wanneer iemand verward is met geld. De medewerker helpt in zo’n situatie op een rustige manier. Ook in de bank trekken medewerkers extra tijd uit voor mensen met dementie. En het is er bijvoorbeeld mogelijk om iemand te bellen als er iets niet duidelijk is. Maar ook wijkagenten kunnen in een dementievriendelijke omgeving getraind zijn om signalen van dementie te herkennen.”

“Daarnaast kan het openbaar vervoer een belangrijke rol spelen. Ten eerste al door de haltes om te roepen,
herkenbare haltes te ontwikkelen en er liefst ook zitplaatsen te voorzien. Maar ook door chauffeurs op te leiden zodat zij weten hoe ze moeten omgaan met iemand die de weg kwijt is. Zij kunnen een signaalfunctie hebben.”

“Wat betreft activiteiten, kan het gaan om aangepaste rondleidingen in een museum, een bewegingsactiviteit waar iedereen op eigen tempo aan kan deelnemen, een café waar mensen met dementie en hun familie welkom zijn of een muzieknamiddag waar iedereen aan kan deelnemen.”

“Bovendien zijn er tools die kunnen helpen. In heel wat bibliotheken staat bijvoorbeeld een EHBD-koffer. Dat staat voor eerste hulp bij dementie. De koffer werd ontwikkeld door onze Regionale Expertisecentra Dementie en bevat belangrijke informatie voor de mantelzorger. Een andere tool is een protocol vermissing, waar verschillende lokale besturen samen met de lokale politie werk van maken. Maar ook heel eenvoudige zaken kunnen helpen, zoals duidelijke huisnummers en duidelijke straatnaamborden. Of veilige oversteekplaatsen, waarbij het licht voldoende lang op groen blijft staan, zodat er genoeg tijd is om over te steken.”

Zijn er uitdagingen die je regelmatig ziet terugkomen?

“Wat we vaak zien, is dat er lintjes worden geknipt en handjes worden geschud door beleidsmakers. Dat het als het ware een marketingstunt wordt. Zulke eenmalige acties zonder verder gevolg, zien we natuurlijk niet graag gebeuren. Wij pleiten ervoor dat acties van bij het begin duurzaam worden opgezet en dat het ene initiatief een ander initiatief kan doen ontstaan. Dat is vaak een uitdaging, onder meer door de beperkte tijd en de ruimte
die medewerkers van een gemeente hebben om hierin te investeren. Daardoor blijft het soms bij één initiatief of enkele losstaande acties.”

“Het is daarom erg belangrijk om van bij het begin duidelijk na te denken over je strategie op langere termijn en over het inclusieve karakter binnen diverse beleidsdomeinen. Hoe kan je het dementievriendelijke beleid integreren in allerlei lokale beleidsdomeinen? Als je dat niet doet, loop je als stad of gemeente het risico dat er eilandjes ontstaan.”

“Bovendien houdt een sterk dementievriendelijk beleid niet enkel rekening met mensen die zich in de beginfase van dementie bevinden. Het is een beleid dat ook mensen in een later stadium toelaat om te blijven participeren en deel uit te maken van de samenleving.”

Wie kan er lokaal allemaal betrokken worden?

“Wat voor ons prioritair is, is dat mensen met dementie zelf mee aan het roer zitten of vorm kunnen geven aan hoe hun gemeente of stad er uit ziet. Zodat het niet van bovenaf wordt wordt opgelegd, maar echt van onderuit kan groeien en rekening houdt met hun noden en wensen. Waar bovendien de aandoening niet centraal staat, maar de mogelijkheden die mensen met dementie hebben. En dat is ook de reden waarom ik het zie als een beweging, in plaats
van een label.”

“Samenwerking tussen mensen met dementie, hun mantelzorgers, het lokale bestuur, zorgorganisaties en de lokale ouderenraad zijn cruciaal voor het succes van dementievriendelijke initiatieven. We zien daar ook graag een bredere groep van partners, want wat men doet voor mensen met dementie kan ook erg waardevol zijn voor andere personen in een kwetsbare situatie. Wij doen daarom een oproep om je niet te beperken tot zorgpartners, maar om ook lijntjes uit te werpen naar andere soorten organisaties en activiteiten in de gemeente.”

Hoe willen jullie als Expertisecentrum de uitrol verder organiseren?

“Wij zullen samen met de partners ondersteuning blijven voorzien voor Dementievriendelijke Gemeenten in Vlaanderen. Trainingen en bekijken of de strategie van je gemeente juist zit, is iets waarvoor je bij het Expertisecentrum Dementie terecht kan. En vooral de Regionale Expertisecentra blijven hun rol daarin verder opnemen.”

Welke rol kan de Vlaamse overheid daarin spelen?

“Idealiter is de Vlaamse Overheid een facilitator van Dementievriendelijke Gemeenten, eerder dan initiatiefnemer ervan. Zo moet de Vlaamse Overheid volgens ons in het Vlaamse Dementieplan aandacht besteden aan de rol van lokale besturen. En samen met ons en de andere partnerorganisaties, zoals de Vlaamse Ouderenraad, kan de overheid goede praktijken in de kijker plaatsen. Op die manier komen we een stapje dichter bij een dementievriendelijke samenleving.”