Om inzicht te krijgen in de werking, ondersteuning en toekomstwensen van lokale ouderenraden, doet de Vlaamse Ouderenraad tweejaarlijks een bevraging. In de editie van het voorjaar van 2024 lag de focus op de lokale verkiezingen en de impact ervan op de lokale ouderenraad. Aan deze bevraging nam 79% van de ouderenraden deel. Dat is een stijging van maar liefst 23% ten opzichte van de vorige bevraging. In dit artikel kom je te weten hoe ouderenraden kijken naar de lokale veranderingen en welke belangrijke uitdagingen ze tegenkomen bij de hersamenstelling van hun raden.
Ouderenbeleidsparticipatie in diverse vormen
Ouderenbeleidsparticipatie komt voor in diverse vormen. In 93% van de deelnemende steden en gemeenten is er een ouderenraad die zich uitsluitend richt op ouderen en ouderenbeleid. In de resterende 7% van de deelnemende steden en gemeenten is het ouderenbeleid geïntegreerd in een groter geheel, waar diverse thema’s aan bod komen, zoals welzijn, cultuurparticipatie en sport. En dus ook ouderen en ouderenbeleid. Vaak gaat het dan om een welzijnsraad of een vrijetijdsraad.
Opvallend is de daling van die geïntegreerde raden ten opzichte van onze vorige bevraging: toen ging het nog om 13%. Dat komt ten eerste omdat er meer deelnemers zijn aan de bevraging, maar ook omdat verschillende gemeenten en steden hun keuze om een geïntegreerde raad te installeren, teniet doen.
In Diksmuide was er een aparte ouderenraad, maar die kwam ter discussie te staan. Er werd beslist om enkel de wettelijk verplichte adviesraden te behouden. De andere adviesraden werden omgevormd tot klankbordgroepen. Toen bleek dat die omvorming naar een klankbordgroep niet het gewenste effect had, kregen alle adviesraden opnieuw een officiële erkenning. Sommige lokale besturen kiezen dus terug voor afzonderlijke ouderenraden.
Ouderenraden werken meestal niet op hun eigen eiland, maar zoeken uitwisseling op met andere adviesraden.
In Oostende trekt men volop de kaart van kruisbestuiving en synergie. De ouderenraad en de jeugdraad pleiten er bijvoorbeeld samen voor een sterk lokaal woonbeleid. Want ouderen wonen soms te lang in een grote, onaangepaste woning. Jongeren op hun beurt ervaren een tekort aan woningen in de stad. En ook de betaalbaarheid van woningen is zowel voor jongeren als ouderen een belangrijk element.
Ouderenraden in beweging
Een ouderenraad blijft duidelijk altijd in beweging. Eén op de drie ouderenraden maakte de voorbije jaren een nieuwe doorstart of werd heropgestart.
In Gent was dat ook het geval: de ouderenraad kreeg een budget van het lokaal bestuur ter beschikking om een hervorming door te voeren en nieuwe reglementen op te stellen. Die hervorming sluit aan bij het nieuwe participatiebeleid van de stad en heeft als doel om meer mensen te laten te participeren.
Maar niet alleen in Gent werden de kaarten geschud. Vaak gebeurde de hervorming onder impuls van het lokaal bestuur, dat via het participatiereglement de ouderenraad aanspoorde tot verandering. Het gaat dan om kleine aanpassingen, zoals het aantrekken van nieuwe leden. Maar ook structurele zaken werden aangepakt, zoals meer samenwerking of integratie met andere adviesraden of de introductie van werkgroepen. Soms werden ook zaken zoals reglementen en afsprakennota’s tussen de ouderenraden en het lokaal bestuur herbekeken en aangepast om de werking te optimaliseren.
Negen op de tien lokale ouderenraden opnieuw samengesteld
Voor het leeuwendeel van de deelnemende ouderenraden wordt 2025 een kanteljaar: bijna 90% geeft aan opnieuw samengesteld te worden. Zeker in de verschillende fusiegemeenten die sinds 1 januari 2025 gevormd zijn. Daar is de rol van adviesraden, en dus ook van ouderenraden, nog niet uitgeklaard.
Door de fusie naar de gemeente Pajottegem zijn er gesprekken tussen de voorzitters van de seniorenraden van Gooik en Galmaarden en de voorzitter van de welzijnskoepel van Herne om te streven naar één seniorenraad voor Pajottegem.
47% van de raden die opnieuw samengesteld worden, geeft aan terug te kunnen vallen op reglementen en afsprakennota’s. De andere helft doorliep op het moment dat deze barometerbevraging ingevuld werd, een traject om dat uit te klaren. Onderdelen van die denkoefening waren nieuwe leden, de vorm, de manier van samenwerken met het lokaal bestuur, afspraken rond adviezen en taken van de raad.
Eén op de tien ouderenraden maakt de bewuste keuze om in de nieuwe legislatuur te blijven werken met de huidige ploeg. Vaak omdat het, tijdens het invullen van onze bevraging, nog niet duidelijk was of het lokaal bestuur nieuwe vormen van inspraak zou verkiezen, of een geïntegreerde raad beoogt, of alles bij het huidige blijft. Daarom kiest de ploeg er vaak voor om zijn engagement nog even te blijven opnemen.
Uitdagingen om nieuwe en diverse leden aan te trekken
Bepaalde doelgroepen worden minder gehoord of zijn niet vertegenwoordigd in verschillende ouderenraden. Maar omdat ze wel oog willen hebben voor de diversiteit onder ouderen, werkt bijna één op de tien ouderenraden met werkgroepen of thema’s. Via die andere manieren van werken willen ze verschillende doelgroepen vertegenwoordigen.
De Leuvense ouderenraad merkte dat er heel wat ouderen geïnteresseerd waren in het lokale ouderenbeleid, maar dat velen geen langdurig engagement wilden opnemen. Sinds twee jaar kunnen Leuvense ouderen daarom vrijblijvend deelnemen aan open werkgroepen over specifieke thema’s en aan stadsgesprekken, zonder dat ze lid moeten worden van de ouderenraad.
De ouderenraad in Beringen streeft naar meer onafhankelijke deskundigen. De leden spreken sleutelfiguren in de gemeente aan om mensen die niet in een vereniging zetelen warm te maken om deel te nemen aan de ouderenraad.
Het aantrekken van voldoende geëngageerde leden blijkt een uitdaging die wijdverspreid leeft. De groep waar veel ouderenraden prioritair op willen inzetten? Jonggepensioneerden. Het genderevenwicht trachten de deelnemende ouderenraden meer in balans te krijgen.
Hoe ouderenraden nieuwe leden willen aantrekken? De gemeentelijke communicatiekanalen staan met stip op één: het gemeentelijk infoblad blijft populair, en ook de website en de sociale mediakanalen van de gemeente of stad worden vaak ingezet. Maar ook de buurtapp Hoplr wint steeds meer aan populariteit. En mond-tot-mond reclame, bijvoorbeeld op de markt of tijdens activiteiten, werkt ook nog steeds. Vaak in combinatie met een flyer.
In Bree heeft de ouderenraad een eigen krantje.
In Affligem schakelen de leden van de ouderenraad de lokale pers in.
Toekomstdromen
Ouderenraden willen dat hun stem écht wordt gehoord door het nieuwe lokaal bestuur van hun gemeente of stad. Ze streven naar een oprechte samenwerking en communicatie met het lokaal bestuur. Idealiter is er ook een medewerker die lokaal werkt rond het ouderenbeleid. Dat allemaal opdat de raad meer ‘leeft’ binnen de gemeente of stad en opdat oudere inwoners op een dynamische en eigentijds manier vertegenwoordigd worden. Bovendien willen de deelnemende raden erkend en verankerd blijven of worden als lokale ouderenraad.
Daarnaast willen ouderenraden streven naar meer en betere samenwerkingen. Met andere adviesraden en de ouderenverenigingen in de gemeente of stad, maar ook bovenlokaal, met de Regionale Platformen Ouderenbeleidsparticipatie en de Vlaamse Ouderenraad.
De ondersteuning die de Vlaamse Ouderenraad biedt aan lokale ouderenraden, loont. De vorming ‘Ouderen verkiezen inspraak in 2024’, gevolgd door meer dan 500 deelnemers, gaf heel wat tips en inspiratie mee om als lokale ouderenraad een memorandum voor de lokale verkiezingen op te maken. Heel wat ouderenraden maakten daar gebruik van en bezorgden hun memorandum aan de Vlaamse Ouderenraad.
