In het voorjaar van 2025 organiseerde de Vlaamse Ouderenraad samen met de Vlaamse Vereniging van Steden en Gemeenten (VVSG) en de Vrije Universiteit Brussel (VUB) opnieuw de LABO’s Ouderenbeleid. Voor het eerst gebeurde dat in alle vijf de provincies. Leden van ouderenraden, schepenen en lokale ambtenaren brainstormden samen over sociaal engagement bij ouderen. Hoe kunnen we hun inzet erkennen, versterken én stimuleren?
Sociaal engagement in al zijn vormen
Sociaal engagement betekent dat je jouw tijd en energie inzet om anderen te helpen, bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk te doen, deel te nemen aan acties voor een goed doel of je in te zetten voor mensen in een kwetsbare positie.
Veel ouderen willen graag iets betekenen voor anderen – op hun eigen tempo en op een manier die bij hen past. Dat hoeft niet altijd als vrijwilliger binnen formele organisaties of projecten. Denk bijvoorbeeld aan burenhulp, mantelzorg, het delen van kennis en levenservaring, of er gewoon zijn voor iemand die rouwt of moeilijke tijden doormaakt. Ook deze minder zichtbare, informele vormen van engagement dragen bij aan een warme samenleving en verdienen erkenning en ondersteuning binnen het beleid.
Uit onderzoek blijkt dat niet iedereen, die daar interesse in heeft, het gemakkelijk vindt om een sociaal engagement op te nemen. Sommigen botsen op drempels zoals taalbarrières, beperkte mobiliteit, een kleiner sociaal netwerk of hardnekkige stereotypes. Daarom gingen we tijdens de LABO’s op zoek naar manieren om sociaal engagement toegankelijker en inclusiever te maken. We gingen aan de slag met inzichten uit onderzoek, praktijkvoorbeelden en gedeelde lokale ervaringen.
Drempels én kansen
Onderzoekers van de VUB brachten in kaart wie zich op latere leeftijd maatschappelijk engageert – en wie niet. Daaruit blijkt vooral ouderen met een migratieachtergrond, een laag inkomen, gezondheidsproblemen of een beperkt netwerk, moeilijker de weg naar vinden bestaande initiatieven. Ze krijgen minder kansen om actief deel te nemen aan vrijwilligerswerk, buurtinitiatieven of het verenigingsleven, en voelen zich vaak minder welkom of aangesproken. Zo lopen ze mogelijkheden mis om hun stem te laten horen, sociale contacten op te bouwen en volop deel te kunnen nemen aan de samenleving.
Daarnaast speelt ook de algemene negatieve beeldvorming over ouderen. Doordat de maatschappij hen vaak als passief of zorgbehoevend afschildert, worden hun talenten steevast onderschat. Ondanks hun motivatie krijgen ze dan ook minder kansen om zich in te zetten binnen grote alsook kleinere initiatieven.
Inzichten uit onderzoek en praktijk
We stelden in Gent, Leuven, Hasselt, Antwerpen en Brugge samen met de onderzoekers van het SARLab van de VUB drie onderzoeksprojecten voor. Alle drie bieden ze nieuwe inzichten over sociaal engagement en lokale verbondenheid bij ouderen.
Eén van de onderzoeken, het CIVEX-project, onderzoekt sociale uitsluiting binnen verschillende domeinen van engagement en leert ons hoe we drempels voor ouderen kunnen verkleinen. Het tweede project, ‘Compassionate Communities’, leert ons dan weer hoe mensen zich engageren rond thema’s als verlies, ziekte en sterven, en hoe lokale gemeenschappen hierin een rol kunnen spelen. Het laatste onderzoeksproject, dat tijdens de LABO’s werd voorgesteld, bestudeert de rol van de buurt in het versterken of verminderen van eenzaamheid. Hoe kan sociaal engagement een buurt versterken?
Wat deze onderzoeksprojecten verbindt, is hun nadruk op nabijheid, erkenning en inclusie. Ze roepen beleidsmakers op om de klassieke manier van participatie te verbreden en te kijken naar diverse manieren waarop mensen zich – formeel én informeel – inzetten voor hun omgeving.
Uitwisseling inspireert
De deelnemers kregen tijdens de LABO’s de kans om in kleinere groepjes ervaringen uit hun eigen stad of gemeente te delen. Die interactie laat toe om op een constructieve manier in gesprek te gaan en goede praktijken uit te wisselen.
Een thema dat vaak terugkwam, was het belang van erkenning: veel ouderen engageren zich in stilte, zonder dat hun inzet echt zichtbaar wordt en gewaardeerd. Daarbij werd benadrukt dat vrijwilligers ondersteund moeten worden waar nodig. Er werd ook aangekaart dat een betere en nauwere samenwerking tussen dienstencentra, woonzorgcentra, lokale ouderenraden en organisaties ervoor kan zorgen dat ouderen zich meer en efficiënter kunnen inzetten. Deelnemers gaven ook aan dat het belangrijk is om het bewustzijn en de kennis rond de vaak negatieve beeldvorming van oudere vrijwilligers te vergroten om zo het taboe te doorbreken.
Wat nemen we mee?
De LABO’s toonden aan hoeveel kennis, goesting en betrokkenheid er lokaal aanwezig is als het aankomt op sociaal engagement. Ouderenraden beschikken over veel relevante ervaring, en -lokale besturen willen werk maken van een sterkere betrokkenheid van álle leeftijdsgroepen in hun stad of gemeente. Wat daarvoor nodig is? Een open houding, ruimte voor ontmoeting en een beleid dat vertrekt vanuit verbinding.
Hoe beleefden de deelnemers het LABO?
We sprokkelden enkele reacties van deelnemers tijdens het LABO in Hasselt.
“Als nieuwkomer in het domein van ouderenbeleid wilde ik graag ontdekken hoe andere steden en gemeenten sociaal engagement bij ouderen stimuleren. Ik vond het bijzonder waardevol om stil te staan bij de vraag hoe we ook ouderen kunnen betrekken die vandaag nog niet bereikt worden, zoals ouderen met een migratieachtergrond. In een diverse stad als Beringen blijft dat een uitdaging, en het was interessant om van collega’s te horen hoe zij daarmee omgaan. Ik besef nu nog sterker hoe belangrijk het is om een brede waaier aan engagementsvormen te voorzien, zodat iedereen die wil op zijn eigen manier kan bijdragen aan de samenleving.”
Esmeralda Meyen - Schepen voor cultuur, erfgoed, bibliotheek en ouderenbeleid in Beringen
“Ik kwam naar Hasselt om meer te leren over de ongelijkheid in sociaal engagement, en ik ga naar huis met veel inspiratie. Wat me vooral bijblijft, is hoe waardevol het is als ouderen zélf het woord nemen. In Zoersel organiseert de seniorenraad nu vooral activiteiten, maar ik zie nu kansen om ook sterker in te zetten op hun adviserende rol. Ik geloof ook sterk in het intergenerationele aspect: jonge zestigers identificeren zich vaak niet met de term ‘ouderen’ en willen actief blijven op een manier die losstaat van traditionele verwachtingen. Dat beeld van engagement evolueert, en dat vraagt om een beleid dat die diversiteit erkent én ondersteunt.”
Kristien Schryvers, seniorenconsulent gemeente Zoersel
“Ik vond het heel interessant en het bevestigde een aantal zaken die ik ook binnen de ouderenraad van Bilzen-Hoeselt al had opgemerkt. Er werd veel aandacht besteed aan het bereiken van ouderen met een migratieachtergrond en ouderen uit wijken met een gemiddeld lagere sociaaleconomische status. Dat is een uitdaging voor heel wat ouderenraden, in Limburg maar ook daarbuiten. Via diverse activiteiten en soorten engagement, kunnen we verschillende groepen van ouderen samenbrengen. Van samen koken tot samen over de dood en rouw praten. Dergelijke universele thema’s gaan iedereen aan en kunnen ons toelaten om bruggen te bouwen tussen ouderen met uiteenlopende achtergronden en een brede groep te motiveren om sociaal engagement op te nemen binnen hun stad of gemeente.”
Geert Koninckx, voorzitter ouderenraad Bilzen-Hoeselt
