© OKRA-SPORT+
De zon schijnt, de dagen zijn langer en ... de fiets lonkt. Voor velen is de zomer hét moment om vaker de fiets te nemen – voor een frisse ochtendrit, een bezoek aan familie of gewoon om te genieten van de buitenlucht. De kans is klein dat je eraan denkt wanneer je straks weer met je stalen ros de baan op gaat, maar een onschuldige valpartij kan al snel ernstige gevolgen hebben. Hoe veilig voel jij je op de fiets? En hoe kan jouw veiligheid als fietser een duwtje in de rug krijgen?
In dit artikel hebben we het over fietsen op latere leeftijd. We praten met twee experten – Werner De Dobbeleer van Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV) en Ine Bosmans van Mobiel 21 – over trends, uitdagingen én oplossingen. Daarnaast laten we twee ouderen aan het woord, die via hun ouderenvereniging of ouderenraad fietsactiviteiten organiseren.
VSV zet in op educatie en een fietsvriendelijke verkeersomgeving
De Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV) werd in 1990 opgericht door het Vlaams Parlement en heeft sindsdien als doel om de verkeerskennis en verkeersveiligheid in Vlaanderen naar een hoger niveau te tillen. Dat doen ze door in te zetten op educatie en sensibilisering rond alle mogelijke vervoersmiddelen voor alle leeftijden en doelgroepen. Hun doelgroepen omvatten onder meer autobestuurders, fietsers, voetgangers en vrachtwagenchauffeurs. We gingen in gesprek met Werner De Dobbeleer, woordvoerder van de VSV.
Beschikken jullie over cijfers qua fietsbezit en –gebruik bij ouderen?
“Wanneer we over 65-plussers spreken, gaat het natuurlijk om een erg diverse groep. Spijtig genoeg worden ze in het recent gepubliceerde Onderzoek Verplaatsingsgedrag in Vlaanderen als één groep beschouwd. Er worden geen specifiekere leeftijdscategorieën onderzocht. We hebben dan ook geen cijfers over bijvoorbeeld het verschil in fietsgebruik tussen een zestiger en een tachtiger.”
“Uit de resultaten van dat onderzoek zien we wel een aantal tendensen. Zo neemt de populariteit van de e-bike opvallend toe bij 55-plussers. De leeftijd waarop mensen overstappen naar een elektrische fiets daalt trouwens jaar na jaar. Van de 55-plussers doet 14% minstens één verplaatsing per dag met een elektrische fiets, tegenover 10% met een klassieke fiets. Bij 65-plussers is dat respectievelijk 12% en 9%. Doordat de grote groep van 65-plussers niet verder is opgedeeld in leeftijdscategorieën, is het wel moeilijk om hier verder genuanceerde uitspraken over te doen.
Wat zijn de grootste uitdagingen voor oudere fietsers op het vlak van verkeersveiligheid?
“We stellen vast dat oudere fietsers over het algemeen meer kwetsbaar zijn in het verkeer. Wanneer ze betrokken raken bij een ongeval, is de kans op ernstige verwondingen, zoals breuken, of zelfs een langdurige ziekenhuisopname aanzienlijk groter dan bij jongere fietsers. Het relatieve risico op ernstige verwondingen voor 65-plussers, die na een fietsongeval in het ziekenhuis terechtkomen, is 62% groter dan voor de leeftijdsgroep van 25 tot 39 jaar en 27% groter dan voor de leeftijdsgroep van 40 tot 64 jaar.”
“In drukke of complexe verkeerssituaties is fietsen niet altijd vanzelfsprekend. Als fietser is het moeilijk om je veilig en zelfzeker verplaatsen als de omgeving weinig rekening houdt met trager verkeer, als er onduidelijke infrastructuur is of als er weinig vergevingsgezinde weggebruikers zijn. Zeker wanneer je zicht, evenwicht of reactievermogen veranderen. Alledaagse handelingen zoals opstappen, fietsen in het donker of een druk kruispunt oversteken, kunnen dan snel overweldigend aanvoelen. Net daarom is het belangrijk om werk te maken van een verkeersomgeving die beter inspeelt op de noden van álle fietsers, ongeacht hun leeftijd.”
De opmars van de elektrische fiets en de vele nieuwe ontwikkelingen in fietsland brengen ook risico’s met zich mee. Hoe spelen jullie daarop in?
“Het grootste risico bij elektrische fietsen is de snelheid: je geraakt met weinig inspanning al snel tot 25 km/u. Door de hogere snelheid heb je dan ook minder tijd om te reageren, waardoor het risico op een ongeval toeneemt. Tegelijk merken we dat veel ouderen die snelheid net niet opzoeken. Ze kiezen vooral voor de elektrische fiets omwille van het comfort en niet om er snel mee te rijden.”
“Je moet er wel rekening mee houden dat elektrische fietsen zo’n vijf tot tien kilo zwaarder zijn dan de gemiddelde klassieke fiets. Dat kan er vooral bij het vertrekken of stoppen voor zorgen dat je uit evenwicht geraakt en ten val komt. Daarom zetten we sterk in op educatie: via workshops en opleidingen leren we mensen hoe ze veilig met een elektrische fiets omgaan. Als je weet waarop te letten en goed voorbereid bent, vergroot dat niet alleen je veiligheid, maar ook je rijplezier.”
Hoe bereikt de VSV oudere doelgroepen met haar verkeersworkshops?
“We proberen 65-plussers op verschillende manieren te bereiken. Zo promoten we ons aanbod via sociale media, mailings naar verenigingen, en natuurlijk via onze website, www.vsv.be. Daar vind je onder de rubriek workshops een overzicht van alles wat we aanbieden.”
Welke opleidingen of workshops bieden jullie aan voor 65-plussers en hoe worden deze georganiseerd?
“Ons aanbod voor oudere doelgroepen is vrij breed. Het gaat niet alleen over fietsen of fietsvaardigheid, maar ook over bijvoorbeeld autorijden op latere leeftijd.”
“Een mooi voorbeeld is de workshop Verkeerswaardig, Fietswaardig, speciaal ontwikkeld voor 55-plussers. We organiseren deze samen met de Gouverneur van Oost-Vlaanderen, de Oost-Vlaamse politiezones en lokale besturen. Doordat de workshops plaatsvinden in de gemeenten en steden waar ze werden aangevraagd, zijn ze bijzonder toegankelijk en sluiten ze nauw aan bij de leefwereld van de deelnemers.”
Hoe worden de workshops onthaald?
“De reacties zijn erg positief. Deelnemers waarderen vooral de combinatie van een opfrissing van de verkeersregels met praktische tips rond fietsvaardigheid. Vaak zijn ze eerst wat terughoudend – "ik fiets al mijn hele leven" – maar na afloop horen we vaak dat ze verrast zijn door al wat ze hebben bijgeleerd tijdens de workshop.”
“Zo’n provinciale steun verlaagt duidelijk de drempel: mensen voelen zich aangesproken en zijn sneller geneigd om zich in te schrijven. We hopen daarom dat het initiatief ook in andere provincies uitgerold kan worden.”
Welke aandachtspunten of verbeteringen kunnen beleidsmakers meenemen om de openbare ruimte fietsveiliger te maken?
“Uit onderzoek blijkt dat fietsers vooral hinder ondervinden van fietspaden in slechte staat: hobbelige ondergronden door bijvoorbeeld boomwortels, en moeilijk op- en afrijdbare randen of drempels. Ook de breedte van fietspaden is een belangrijk punt. Zeker op drukke punten of tweerichtingspaden is voldoende ruimte nodig.”
“Daarnaast zijn ook veilige en overzichtelijke kruispunten heel belangrijk. Drukke en onoverzichtelijke verkeerssituaties vormen een extra risico voor personen die minder snel kunnen reageren of het evenwicht minder goed kunnen bewaren.”
“Ook fietsers die aan een enorme snelheid voorbijrazen, kunnen het fietsplezier vergallen en het onveiligheidsgevoel van andere fietsers vergroten. Het is belangrijk om hen te wijzen op hun verantwoordelijkheid. Wat extra bewustmaking kan dus zeker geen kwaad. Daarvan maken we bijvoorbeeld werk in onze opleidingen voor gebruikers van speedpedelecs.”
Welke concrete tips kan je geven aan oudere fietsers om hun veiligheid in het verkeer te vergroten?
“Een fietshelm en een fluohesje kunnen al een groot verschil maken voor je veiligheid in het verkeer. Zorg er bovendien voor dat je zadel niet te hoog staat, zodat je met beide voeten de grond kan raken. Een fiets met brede banden, een goede schokdemping en zelfs een achteruitkijkspiegel kunnen je stabiliteit aanzienlijk verbeteren. Ben je van plan een nieuwe fiets te kopen? Bespreek dan zeker je specifieke noden en verwachtingen met de fietshandelaar.”
Eric Van Steenberge (68), voorzitter seniorenadviesraad Brakel, over fietsen in groep en de verkeersworkshop ‘Fietsvaardig, verkeerswaardig’
“Samen fietsen met een groep senioren is enorm waardevol. Het versterkt niet alleen de sociale banden, maar verhoogt ook de motivatie om actief te blijven. Bovendien zorgt het voor extra veiligheid: in groep zijn we beter zichtbaar en kunnen we elkaar helpen bij onverwachte situaties.” “Seniorenadviesraad Brakel organiseert diverse sportactiviteiten voor 55-plussers. Elke maand organiseren we een fietstocht in onze prachtige Vlaamse Ardennen. Gemiddeld nemen zo’n 25 fietsers deel. Het parcours wordt op voorhand volledig uitgestippeld door enkele vrijwilligers en de tocht wordt deskundig begeleid, zodat alles veilig en vlot verloopt.” “De Seniorenadviesraad en het gemeentebestuur van Brakel organiseren binnenkort de workshop ‘Fietsvaardig, Verkeerswaardig’. Dit is een uitstekende kans om onze vaardigheden en kennis over veilig fietsen bij te spijkeren. Van rijtechnieken en evenwichtsoefeningen tot een opfrissing van de verkeersregels: deze workshop helpt ons om met meer vertrouwen en veiligheid de fiets op te stappen.” |
Lang en zelfzeker fietsen met de Fietsschool
Mensen in beweging brengen – letterlijk én figuurlijk – dat is waar Mobiel 21 voor staat. De organisatie wil burgers aanzetten om anders naar mobiliteit te kijken en bewuster te kiezen voor actieve verplaatsingen. Niet met een vingertje richting de auto, wel met een uitnodiging om stil te staan bij hoe we ons verplaatsen en of die auto altijd echt nodig is. We spraken met Ine Bosmans, projectleider Educatie bij Mobiel 21 en de Fietsschool.
Kan je ons even uitleggen wat de Fietsschool is?
“De Fietsschool is één van onze initiatieven waarmee we echt hele praktisch aan de slag gaan. We bieden fietslessen aan voor volwassenen, die vandaag nog niet of niet meer vlot kunnen fietsen. Bij Mobiel21 werken we veel rond vervoersarmoede, een problematiek die ook veel ouderen treft. Vervoersarmoede is het gebrek aan toegankelijk, betrouwbaar en passend vervoer, waardoor mensen moeilijker kunnen deelnemen aan het sociale, economische en culturele leven. Onderzoek toont aan dat 15% van de 65-plussers en 18% van de 75-plussers zich soms beperkt voelt in hun verplaatsingsmogelijkheden. De Fietsschool is een belangrijke speler in de strijd hiertegen en zet in op educatie om ervoor te zorgen dat mensen op alle leeftijden veilig kunnen fietsen.
Wat houdt ouderen voornamelijk tegen om meer de fiets te gaan gebruiken?
“We merken dat ouderen die al even niet meer gefietst hebben of niet vaak fietsen, eerder onzeker zijn in het verkeer. Ze vragen zich af of ze de verkeersregels nog goed genoeg kennen om de baan op te gaan. Het verkeer is ook complexer geworden: naast gemotoriseerd verkeer moeten fietsers ook rekening houden met een groeiend aantal andere tweewielers zoals elektrische fietsen, speedpedelecs en elektrische steps. Dat zorgt voor extra druk en kan een drempel vormen om opnieuw op de fiets te stappen.”
De Fietsschool biedt een cursus aan op maat van ouderen. Wat kunnen deelnemers verwachten?
“We leggen de focus op het opfrissen van hun kennis van de verkeersregels en fietsvaardigheden in een veilige en toegankelijke omgeving. De lesgevers gaan samen met de deelnemers aan de slag met basisvaardigheden zoals sturen, remmen en evenwicht houden. Ze bekijken ook welke gewoontes deelnemers zichzelf in de loop der jaren hebben aangeleerd en sturen die bij waar nodig.”
“De cursus bevat daarnaast een korte herhaling van de verkeersregels voor fietsers, met aandacht voor nieuwe verkeersborden die in de afgelopen jaren zijn ingevoerd. Vervolgens trekken de deelnemers onder begeleiding de openbare weg op. Onderweg stoppen we regelmatig om situaties te bespreken en samen te reflecteren over hun eigen fietsgedrag.”
“De Fietsschool werkt bewust met kleine groepen van maximaal 20 deelnemers. Door samen te werken met lokale vrijwilligers krijgt iedereen voldoende begeleiding en ruimte om vragen te stellen. We voorzien een fiets voor wie er geen heeft, maar deelname met de eigen fiets wordt aangemoedigd. Zo kan je vertrouwen opbouwen met het vervoermiddel dat je ook in het dagelijks leven gebruikt.”
Voor wie is deze cursus bedoeld?
“Ervaren fietsers, ongeacht hun leeftijd, voelen niet de nood om deel te nemen aan onze cursus. We willen vooral die fietsers bereiken die in de loop van de jaren onzeker werden of die na langere tijd terug willen fietsen. Het is voor ons belangrijk dat iedereen de mogelijkheid heeft om zich op een duurzame manier te verplaatsen en te blijven bewegen. We hebben deze cursus echt ingericht op maat van deze groep: we werken op ‘t gemak en hebben een persoonlijke aanpak.”
Wie kan de fietscursus voor ouderen aanvragen?
“De cursus wordt georganiseerd op vraag van gemeenten, verenigingen of organisaties. De lessen vinden plaats in steden en gemeenten waar de cursus werd aangevraagd. Zo kunnen deelnemers oefenen in hun vertrouwde omgeving, wat de drempel verlaagt om ook nadien vaker en met meer vertrouwen te fietsen.”
Welke praktische tips heb je voor ouderen die (opnieuw) willen fietsen, maar onzeker zijn?
“Wees je er vooral van bewust dat je ook op latere leeftijd veilig en met plezier kan blijven fietsen. De belangrijkste tip is: kies een fiets die past bij jouw noden. Soms kan een kleine aanpassing je al een vooruithelpen. Denk aan een spiegel om beter achteruit te kunnen kijken, een comfortabel zadel, of een fiets met lage instap. Als je spierkracht afneemt, kan een elektrische fiets een goede oplossing zijn.”
“Heb je moeite met evenwicht? Dan is een traditionele tweewieler misschien minder geschikt, en kan een driewieler meer stabiliteit en vertrouwen bieden.”
Tot slot sprongen we nog achterop de fiets van Ingrid Peeters (66), voorzitter van de Commissie Sport- en Beweging van de Vlaamse Ouderenraad en van OKRA-SPORT+. We legden haar drie korte vragen voor.
Fiets of auto? “Fietsen is een fijne én slimme manier om je te verplaatsen. Het autoverkeer is tegenwoordig vaak druk en ingewikkeld, en dat kan best overweldigend zijn. De keuze is dan ook snel gemaakt: hup, de fiets op!” Elektrisch of klassiek? “Dankzij de elektrische fiets kunnen mensen nu een stuk langer blijven fietsen – zowel om boodschappen te doen als voor een leuke fietstocht met vrienden. Vroeger haakten mensen sneller af omdat het fysiek te zwaar werd, zeker voor langere ritten of op heuvelachtig terrein. Maar nu krijgen ze letterlijk een duwtje in de rug, en net dat maakt het verschil: ze blijven mobiel én genieten volop van hun vrijheid.” In groep of alleen? “Bij OKRA-SPORT+ organiseren we regelmatig fietstochten in groep. We willen daarmee onze leden niet enkel doen bewegen en gezondheid promoten, maar ook een moment creëren om samen te zijn en plezier te maken. We bieden vaak ook de mogelijkheid om te kiezen tussen lange of kortere tochten, zodat meer mensen kunnen deelnemen en zich op hun gemak voelen. Begeleiders houden het tempo in de gaten en zorgen dat niemand achterblijft. Het leukste aan fietsen in groep? Het sociale aspect natuurlijk! En als je eens wat minder zin hebt of een beetje motivatie nodig hebt, is de groep er om je dat extra duwtje in de rug te geven.” |
