Het Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk vzw ondersteunt en promoot het vrijwilligerswerk in Vlaanderen. Vrijwilligerswerk kreeg de laatste twee jaar erg veel media-aandacht door de inzet van vrijwilligers in vaccinatiecentra en zorgorganisaties tijdens de coronapandemie. Maar in welke mate heeft de pandemie het vrijwilligerswerk echt beïnvloed? Wij vroegen het aan Eva Hambach, directeur van het Steunpunt.
Het Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk, wat mogen we ons daarbij voorstellen?
Hambach: “De doelgroep van het Steunpunt Vrijwilligerswerk is erg uitgebreid. Van organisaties en lokale besturen tot overheden en partners uit het bedrijfsleven. Elke sector die met vrijwilligers werkt, kan bij het Steunpunt terecht met vragen. De meeste organisaties kennen ons als expert op het vlak van regelgeving, en omdat we een vrijwilligersverzekering aanbieden aan kleine organisaties. Vragen rond die verzekering krijgen we dagelijks, net zoals vragen over de regelgeving. Tijdens de pandemie kregen we veel vragen over coronavrijwilligers en nadien over de heropstart van vrijwilligersorganisaties. Een actueel thema is de oorlog in Oekraïne. Kunnen Oekraïense vluchtelingen ingezet worden als vrijwilliger?”
“Ook persoonlijke kwesties komen vaak bij ons terecht. Een organisatie die met vrijwilligers werkt, maar een vrijwilliger heeft die niet meewerkt, bijvoorbeeld. Of een opstartend initiatief dat vrijwilligers wil inzetten, maar niet weet waar hen te vinden.”
Vrijwilligers kiezen zelf voor vrijwilligerswerk omdat ze iets willen betekenen voor iemand anders. Of omdat ze iets willen terug doen voor de samenleving.
“Daarnaast doen we ook aan beleidssensibilisering. We proberen met andere woorden de Vrijwilligerswet – de wet die het vrijwilligerswerk regelt en die vrijwilligers beschermt - te verbeteren. En we hebben een rol in het kader van het Vlaams gecoördineerd vrijwilligersbeleid. We organiseren ook intervisies, vormingen, webinars en noem maar op. Tijdens de Week van de Vrijwilliger maken we ook tijd vrij om vrijwilligers te bedanken.”
Waarom kiezen organisaties ervoor om vrijwilligers in te zetten?
Hambach: “Je hebt verschillende soorten vrijwilligersorganisaties. Ouderenverenigingen bijvoorbeeld, draaien bijna uitsluitend op vrijwilligers. Zij geloven echt in de meerwaarde van vrijwilligers en vinden dat zij een verbindende kracht hebben. Andere organisaties doen een beroep op vrijwilligers om kritische blikken in hun organisatie te krijgen. Een vrijwilliger mag namelijk vrijuit ideeën spuien en zich grenzeloos afvragen wat wel of niet zal werken. Nog andere organisaties schakelen simpelweg vrijwilligers in omdat het goedkope werkkrachten zijn. Zowat elke sector kan een beroep doen op vrijwilligers. Zowel sport-, milieu-, jeugd- als socio-culturele organisaties. Maar ook welzijnsen zorgorganisaties en zelfs culturele organisaties werken vaak met vrijwilligers samen.”
“Vrijwilligers kiezen zelf voor vrijwilligerswerk omdat ze iets willen betekenen voor iemand anders. Of omdat ze iets willen terug doen voor de samenleving. Motivaties als sociaal contact en zich nuttig maken spelen ook vaak een rol. Financiële redenen zijn zelden een hoofdmotivatie.”
Hadden vrijwilligers schrik om zich tijdens de pandemie te blijven engageren?
Hambach: “Enorm. Veel vrijwilligers zijn afgehaakt. Ze hadden bijvoorbeeld stress dat ze een coronabesmetting gingen oplopen, want voor heel wat organisaties was het een uitdaging om de nodige voorzorgsmaatregelen te nemen toen ze weer mochten opstarten. Denk maar aan het aanbieden van mondmaskers en handgel. Andere vrijwilligers wilden hun zieke partner niet in gevaar brengen. We hebben ook gemerkt dat een aantal kleinere verenigingen noodgedwongen moesten stoppen met hun activiteiten. Andere organisaties raakten door de pandemie de kluts kwijt. Daardoor vergaten ze soms te communiceren met hun vrijwilligers, en bijgevolg haakten die vrijwilligers af.”
“Andere organisaties zagen de pandemie net als een kans om verbindend te werken. Ze maakten bijvoorbeeld soep voor de buurt. Of zetten activiteiten op om eenzaamheid tegen te gaan. En ook na de pandemie zijn er organisaties die veel zin hadden om er weer in te vliegen.”
Veel vrijwilligers zijn afgehaakt tijdens de pandemie.
Wat kunnen organisaties doen om, na de pandemie, weer vrijwilligers aan te trekken?
Hambach: “Mijn gouden raad: wees mild. Vrijwilligers hebben veel meegemaakt de laatste jaren. Misschien zijn er wel mensen uit hun vriendenkring gestorven aan corona, of hebben ze een tijdlang hun familieleden niet kunnen zien. Velen hebben misschien eenzaamheidsgevoelens ervaren, omdat ze geen vrijwilligerswerk konden uitoefenen. Organisaties moeten daarbij stilstaan. Daar aandacht en respect voor hebben.”
“Veel mensen engageren zich bovendien niet als vrijwilliger, gewoon omdat het hen nooit gevraagd wordt. Een organisatie die mensen persoonlijk gaat aanspreken, zal snel een trouwe groep vrijwilligers verzamelen. Een laatste tip: speel in op iemand zijn sterktes. Iemand die niet graag met zijn handen werkt, moet je bijvoorbeeld geen fietsen laten herstellen. Benut mensen hun talenten.”
Heeft de pandemie een positief effect gehad op het vrijwilligerswerk?
Hambach: “Ja en nee. Op de vooravond van de eerste lockdown had de Vlaamse regering gevraagd aan de samenleving om elkaar te helpen. De regering moedigde burgers aan om naar de winkel te gaan voor een oudere buur die minder goed ter been was, bijvoorbeeld. Of om ouderen met zorgnoden te begeleiden naar de dokter en de apotheek. Meer dan 12.000 mensen stelden zich kandidaat. Wij hebben hen allemaal verzekerd. Heel veel mensen hebben tijdens de pandemie dus het vrijwilligerswerk ontdekt.”
“Het nadeel? 60-plussers mochten geen vrijwilligerswerk meer doen. Zij waren volgens de overheden automatisch een kwetsbare doelgroep. En er zijn nieuwe verenigingen ontstaan, maar ook veel vrijwilligersorganisaties vielen stil. Denk maar aan alle socio-culturele verenigingen. De pandemie was naar mijn gevoel niet positief voor de trouwe vrijwilligers. Maar daar bestaan helaas geen exacte cijfers over. De mensen die zich tijdens de pandemie kandidaat stelden als vrijwilliger, dat waren soms mensen die voordien nog nooit als vrijwilliger gewerkt hadden. Ze konden hun echte job niet uitoefenen, bijvoorbeeld door technische werkloosheid. Maar de vrijwilligers die zich ook voor de pandemie al engageerden, verloren hun bezigheid.”
Speel in op iemand zijn sterktes. Benut mensen hun talenten.
“Heel wat trouwe vrijwilligers zijn ook zelf afgehaakt. Tijdens de coronacrisis vonden ze bijvoorbeeld een andere tijdsbesteding, die ze ook na de pandemie blijven uitoefenen. Nog anderen hebben ontdekt wat een leven zonder vrijwilligerswerk inhoudt, en willen dat nu zo houden. Ik vind het dus moeilijk om te zeggen dat het vrijwilligerswerk het goed gedaan heeft tijdens de pandemie.”
Heeft het beleid de vrijwilligerswetgeving veranderd door de pandemie?
Hambach: “Vrijwilligers kunnen een forfaitaire kostenvergoeding ontvangen van 36,84 euro per dag. Tijdens de pandemie heeft de regering die vergoeding verhoogd, om meer mensen te motiveren zich kandidaat te stellen. Het personeelstekort oplossen via die weg, was voor de regering de makkelijkste keuze. Die keuze betreuren we binnen het Steunpunt. De meeste vrijwilligers oefenen geen vrijwilligerswerk uit omdat ze een centje willen bijverdienen, wel omdat ze zich nuttig willen maken.”
60-plussers mochten geen vrijwilligerswerk meer doen. Zij waren volgens de overheden automatisch een kwetsbare doelgroep.
“Bovendien werden vrijwilligers plots ingezet als goedkope werkkrachten, omdat onder andere zorginstellingen en commerciële woonzorgcentra personeelstekorten hadden. Het beleid heeft daar nooit iets op aangemerkt. We begrijpen dat er in tijden van crisis uitzonderingen worden gemaakt, maar vrijwilligers mogen geen betalend personeel vervangen. Of manusjes-van-alles worden. Een 65-plusser die plots ergens vrijwillig moet schoonmaken of koken? Dat is de bedoeling niet. En vooral: hoe gaat de regering controleren dat, ook na de pandemie, grote spelers geen personeel blijven vervangen door vrijwilligers? Daar liggen we binnen het Steunpunt wakker van.”
Meer weten over het Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk? Surf dan naar www.vlaanderenvrijwilligt.be.
