Dankzij de leesgroepen van het Lezerscollectief, een netwerk van leesbegeleiders in Vlaanderen, kunnen mensen in kleine groep genieten van poëzie en andere vormen van literatuur. De leesgroepen verbinden mensen met elkaar die moeilijker toegang hebben tot literatuur. Denk aan gevangenen en mensen in armoede, maar ook mensen met psychische problemen en mensen met dementie. Dirk Terryn, een van de oprichters van het Lezerscollectief, vertelt ons waarom literaire teksten zo belangrijk kunnen zijn voor hen.
In 2012 organiseerde Dirk Terryn, werkzaam binnen cultuur en onderwijs, samen met Boek.be vzw een lezing. Op die lezing kwam Britse professor Jane Davis gepassioneerd vertellen over ‘shared reading’ of ‘samen lezen’. Een methodiek waarbij er een literaire tekst wordt voorgelezen. Via leespauzes geeft shared reading ook de kans aan deelnemers om leesbelevingen en levenservaringen met elkaar te delen. Geïnspireerd door haar visie, besloot Terryn om samen met twee mensen uit zijn vriendenkring de methodiek ook in Vlaanderen toe te passen.
“We hebben de gewoonte om bij mensen met een kwetsbaarheid altijd te kijken naar hun zwaktes. Ik heb het daar altijd moeilijk mee gehad. Bij Davis vond ik niet een partner die mijn gedachte deelde, ze toonde me ook hoe het anders kan. Ze zet die mensen in hun kracht met behulp van literatuur”, licht Terryn toe. “Mijn moeder heeft bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer. Een ziekte die mensen associëren met verlies. Natuurlijk mag ik verdrietig zijn omdat haar kortetermijngeheugen aftakelt, maar daarom hoef ik haar niet plots te betuttelen of kinderverhalen laten lezen. Integendeel, wanneer ik haar poëzie of literaire teksten voorlees, fleurt ze helemaal op.”
“We hebben de gewoonte om bij mensen met een kwetsbaarheid altijd te kijken naar hun zwaktes."
Dirk Terryn, mede-oprichter van het Lezerscollectief
Terryn is niet de enige oprichter van het Lezerscollectief. “Met het Samen Lezen-project – dat het Lezerscollectief organiseert - begeven we ons in de wereld van gezondheid en mentaal welbevinden. Ik vind het dan ook belangrijk dat er mensen betrokken zijn bij het project die thuis zijn in die domeinen. Medeoprichter Jan Raes is psychiater. Zijn kennis is belangrijk als we rond thema’s als ouderenzorg en dementie werken. De derde oprichter, Erik Van Acker, is econoom. Zijn kennis is onmisbaar bij het uittekenen van onze organisatiestructuur.”
Belang van zelfzorg
Het project Samen Lezen focust niet op één doelgroep. “We werken samen met gevangenissen, psychiatrische ziekenhuizen en Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg. Een andere partner van ons is het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen. En ook met onderwijsinstellingen en bijzondere jeugdzorg hebben we samenwerkingen”, vertelt Terryn. “Bij de start van het project focusten we ons vooral op kwetsbare doelgroepen, maar ondertussen hebben we ook een leesgroep bij bijvoorbeeld een financiële instelling. Want ook bij niet-kwetsbare doelgroepen is zelfzorg belangrijk. En tenslotte is iedereen kwetsbaar op zijn of haar eigen manier. Samen Lezen is dus uitgegroeid tot een project voor iedereen.”
Samen Lezen verbindt mensen. Zo heeft het Lezerscollectief leesgroepen in het UZ Gent. “Daar komen mensen naartoe die worstelen met gezondheidsproblemen. Net op zo’n plek is het belangrijk dat mensen (leren) communiceren. Die mensen delen bovendien allemaal een pijn, maar het Samen Lezen vermijdt dat ze zich afzonderen en isoleren. Eenzaamheid is het laatste wat je een ziek persoon toewenst. Tijdens het voorlezen ontmoeten ze lotgenoten, waar ze voor en na de sessie nog mee in gesprek kunnen gaan en ervaringen mee kunnen delen.”
Levenservaringen delen
Tijdens een voorleessessie last de leesbegeleider enkele pauzemomenten in. De aanwezigen kunnen dan verhalen delen met de groep. “Want literatuur prikkelt vaak herinneringen en gedachten van mensen”, licht Terryn toe. Soms gebeurt zo’n proces in stilte. Niemand is verplicht om iets te zeggen. “Onlangs werd er in een woonzorgcentrum een liefdesgedicht voorgelezen in een leesgroep. Een bewoner associeerde een vers uit dat gedicht met een trauma uit de Tweede Wereldoorlog. En weet je wat extra bijzonder was? Het personeel van het woonzorgcentrum vertelde ons achteraf dat die bewoner al meer dan twee jaar in het woonzorgcentrum verbleef, maar nog nooit had gesproken. Door de literatuur in de leesgroep doorbrak hij zijn stilte.”
"Er gaan veel leesgroepen door in woonzorgcentra. Ook op hoge leeftijd hebben mensen de behoefte om verhalen te vertellen of levenswijsheden te delen."
Dirk Terryn, mede-oprichter van het Lezerscollectief
Er gaan trouwens veel leesgroepen door in woonzorgcentra. “Ook op hoge leeftijd hebben mensen de behoefte om verhalen te vertellen of levenswijsheden te delen”, duidt Terryn. “De leesgroep is voor veel mensen een veilige plek. Het al dan niet delen van herinneringen is volledig vrijblijvend. Dat werkt drempelverlagend, waardoor velen net wel hun verhaal willen doen.”
Veel ouderen engageren zich als vrijwilliger
De leesgroepen worden begeleid door een leesbegeleider. 82% van de leesbegeleiders bij het Lezerscollectief is vrijwilliger, de anderen zijn mensen die werkzaam zijn in de zorgsector. “Soms klopt er een woonzorgcentrum of andere organisatie bij ons aan met de vraag om een van hun medewerkers als leesbegeleider op te leiden. Dan is de leesbegeleider dus geen vrijwilliger, maar iemand die binnen een organisatie actief is”, legt Terryn uit. “In andere gevallen leiden wij een vrijwilliger op en matchen we die vrijwilliger zelf aan een organisatie.”
De vrijwilligers zijn vaak gepensioneerden die interesse hebben in literatuur of 60-plussers die tijdens hun loopbaan werkzaam waren in de zorgsector. “Maar eigenlijk kan iedereen met een hart voor verhalen en mensen leesbegeleider worden. Wie zich aanmeldt als vrijwilliger, ontvangt een opleiding en een boek met teksten en gedichten waaruit hij of zij kan voorlezen. De vrijwilligers trainen niet alleen vaardigheden eigen aan de methode, ze krijgen ook informatie mee over wat Samen Lezen voor iemand kan betekenen.”
Het Lezerscollectief verwacht wel van een leesbegeleider dat hij of zij minstens 20 leessessies per jaar organiseert. “Want iemand opleiden vraagt veel tijd en geld. We verwachten dan ook van onze begeleiders dat ze een langdurig engagement bij ons aangaan.”
Meten is weten
Het Lezerscollectief wil niet enkel mensen samenbrengen en verbinden via voorleessessie, de organisatie zet ook in op onderzoek. “We werken bijvoorbeeld samen met artsen in opleiding die hun masterscriptie over Samen Lezen schrijven. Of postdoc onderzoekers die de effecten op de patiënt en student bestuderen”, knikt Terryn. “En samen met het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen hebben we de effecten onderzocht van ons Samen Lezen-project op mensen met dementie. We leren ook veel uit de onderzoeken die in Groot-Brittannië al hebben plaatsgevonden, zij staan daar nog wat verder in dan ons.”
“Samen Lezen mag dan geen therapie zijn, de sessies werken wél therapeutisch."
Dirk Terryn, mede-oprichter van het Lezerscollectief
De onderzoeken tonen aan dat poëzie en literaire teksten voor veel mensen echt iets kunnen betekenen. “Teksten kunnen zaken losmaken bij mensen. Wanneer iemand in de rouw is, kan een tekst helpen bij het verwerkingsproces. En wanneer een tekst verdrietige herinneringen oproept bij iemand, zijn de leesbegeleider en de andere deelnemers nabij om te luisteren en elkaar te steunen.” Er zijn bovendien ook vormen van leessessies waar psychologen en mantelzorgers samen met patiënten deelnemen aan een leesgroep. “Samen Lezen mag dan geen therapie zijn, de sessies werken wél therapeutisch”, besluit Terryn.
Meer informatie over Samen Lezen? Surf dan naar www.lezerscollectief.be | Zelf leesbegeleider worden? Je kan je opgeven op de website van het Lezerscollectief!
Op bezoek in woonzorgcentrum Herfstvreugde
Het Lezerscollectief sloeg begin 2022 de handen in elkaar met Expertisecentrum Dementie Vlaanderen en Cera. Samen twaalf nieuwe leesplekken creëren voor ouderen en mensen met dementie, dat was hun doel. Het project kreeg de naam ‘Jouw verhaal telt’ en er reageerden heel wat woonzorgcentra op de oproep. Woonzorgcentrum Herfstvreugde in Londerzeel was er daar een van. De Vlaamse Ouderenraad ging in gesprek met directeur Jenny Van Riet en leesbegeleider Marita Berghman. Als kers op de taart konden we ook een voorleessessie meevolgen.
Van Riet: “Het is niet de eerste keer dat woonzorgcentrum Herfstvreugde voorleessessies organiseert. In het verleden hebben we al voorgelezen uit klassiekers, zoals de Witte van Zichem. Die voorleesmomenten waren erg succesvol. Ik geloof er dan ook in dat zulke projecten echt mensen kunnen verbinden. En de klanken en verhaallijnen roepen eigen ervaringen, gedachtes en gevoelens op bij de bewoners.”
“De leesgroepen gaan bij ons om de drie à vier weken door. Het aantal deelnemers is beperkt. Samen met de referentiepersoon dementie kijken we welke bewoners deel van de groep kunnen uitmaken. De referentiepersoon kent de bewoners tenslotte het best. De deelnemers zijn erg enthousiast, maar ook de medewerkers zien dat de bewoners genieten en dat werkt aanstekelijk. Het gevolg? De medewerkers staan er zelf voor open om meer dan één ‘Jouw verhaal telt’-leesgroep te organiseren.”
Berghman: “Vanuit het Zorgloket help ik mee bij het concretiseren van het project 'Dementievriendelijk Londerzeel'. Toen ik de projectoproep van ‘Jouw verhaal telt’ zag passeren, schreef ik Londerzeel onmiddellijk in. Ik geloofde meteen dat dit project een meerwaarde kon zijn voor de gemeente. ‘Jouw verhaal telt’ brengt niet alleen mensen samen met dementie, het project brengt óók mensen samen met een verhaal. Momenteel lopen er leesgroepen in woonzorgcentrum Herfstvreugde, in woonzorgcentrum Gildentuin en in de bibliotheek.”
"Ik geloofde meteen dat dit project een meerwaarde kon zijn voor de gemeente. ‘Jouw verhaal telt’ brengt niet alleen mensen samen met dementie, het project brengt óók mensen samen met een verhaal."
Marita Berghman, leesbegeleider
“Om leesbegeleider te kunnen worden, moet je een opleiding volgen die door het Lezerscollectief wordt georganiseerd. Daarin leerde ik vooral dat ik de doelgroep geen vereenvoudigde teksten mag voorlezen. Ook ouderen of mensen met dementie genieten van een gelaagde tekst. Je leert ook op welke momenten je het best stiltes inplant, of dat je de aanwezigen echt tijd mag geven om teksten te laten binnenkomen. Na de opleiding kregen we materiaal mee naar huis om zelf aan de slag te gaan en voorleessessies voor te bereiden. Ik kan dus informatie putten uit het gekregen materiaal, of via de leesbibliotheek van het Lezerscollectief nieuwe teksten of dichtbundels zoeken.”
"Tijdens het verhaal is er ruimte voor beleving en voor de herinneringen die de tekst oproept. Dat zorgt voor verbinding."
Marita Berghman, leesbegeleider
“Soms worden mensen emotioneel tijdens een sessie, of delen ze een heftig, persoonlijk verhaal. Meestal laat ik dat gebeuren. Begrip, erkenning en respect van de andere deelnemers zijn dan van groot belang. Als leesbegeleider waak ik erover dat we niet al te lang uitweiden en op tijd terug gaan naar het verhaal. Tijdens het verhaal is er ruimte voor beleving en voor de herinneringen die de tekst oproept. Dat zorgt voor verbinding. Bovendien zijn dat de voornaamste troeven van het Samen Lezen-project.”
Meer weten over ‘Jouw verhaal telt’? Surf dan naar de website van Cera.
Voorleessessies in de praktijk:
Op 19 augustus om 10u30 loopt het voorleeszaaltje in woonzorgcentrum Herfstvreugde vol. 12 bewoners installeren zich vol goesting op een stoel of in de sofa, gezellig dicht bij elkaar en met zicht op de groene tuin van het woonzorgcentrum. De leesbegeleiders en het zorgpersoneel schenken de bewoners een drankje in. En om ook hongerige magen te stillen, is er voor iedereen een stukje cake. Wanneer iedereen op z’n gemak zit, start leesbegeleider Marita met het voorlezen van een kortverhaal. ‘Faith en Hope gaan winkelen’ vertelt het verhaal van twee vrouwen die in het woonzorgcentrum wonen. Maar op een dag beslissen ze om in het geniep op avontuur te gaan. Ze ontsnappen uit het woonzorgcentrum en gaan winkelen in een grootstad. De tekst is toegankelijk en leesbegeleider Marita stelt de bewoners geregeld vragen tussendoor. Die spelen in op situaties in het verhaal, of scheppen meer sfeer en beleving. De pauzemomenten en vragen tussendoor, zorgen voor interactie met de bewoners. Bewoners denken op die momenten mee na over het verhaal, of ze delen herinneringen die de tekst bij hen opwekt. Aan de hand van een paar afbeeldingen visualiseert Marita ook voorwerpen en gebeurtenissen die in het verhaal aan bod komen. Die beelden zijn vooral een hulpmiddel voor bewoners met dementie. Na het kortverhaal, leest Marita de groep nog een gedicht voor over geluk van Johanna Kruit. “Ik zit zomaar stil wat gelukkig te zijn Wanneer na anderhalf uur het voorleesmoment erop zit, reageren de bewoners teleurgesteld. Voor sommige bewoners mocht het voorleesmoment nog wat langer duren. Een van de bewoners vraagt de begeleiders dan ook of ze nog even mogen blijven zitten. “Het is hier zo gezellig, lekker dicht bij elkaar”, klinkt het. De begeleiders knikken instemmend en de groep babbelt nog even na. Over gelukkig zijn, over het samenzijn, maar vooral ook over vroeger en de mooie herinneringen die ze hebben aan hun kindertijd. |
